Κατ’ αρχήν η διάγνωση του καρκίνου πιστοποιείται μόνο με βιοψία, δηλαδή ιστολογική ή κυτταρολογική επιβεβαίωση. Όλες οι άλλες εξετάσεις, απεικονιστικές (αξονική τομογραφία, μαγνητική τομογραφία, PET-CT κλπ.) ή αιματολογικές (γενική αίματος και βιοχημικοί δείκτες) μπορούν να θέσουν την υποψία, αλλά όχι τη διάγνωση της νόσου. Αφού οριστικοποιηθεί η διάγνωση, τίθεται το ερώτημα της ενδεδειγμένης θεραπείας και της πρόγνωσης. Στις γενικές αυτές ερωτήσεις ο μόνος που μπορεί να απαντήσει εμπεριστατωμένα και με υπευθυνότητα είναι ο Παθολόγος Ογκολόγος που έχει αναλάβει τον ασθενή, γνωρίζει το ιστορικό του, τις λοιπές παθήσεις του, τη γενική του κατάσταση και αφού λάβει υπόψη του πολλούς παράγοντες, όπως την πρωτοπαθή εστία του όγκου, τον ιστολογικό τύπο και το στάδιο της νόσου (δηλαδή την έκτασή της, το πόσο προχωρημένη είναι). Δεν έχουν όλοι οι καρκίνοι την ίδια πρόγνωση και βέβαια όσο πιο πρώιμο (λιγότερο προχωρημένο) είναι το στάδιο ενός καρκίνου τόσο καλύτερη είναι η πρόγνωση και η ίαση είναι δυνατή. Η τεράστια πρόοδος που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια στην θεραπευτική προσέγγιση του καρκίνου μας επιτρέπει να αντιμετωπίζουμε με πολύ μεγαλύτερη αισιοδοξία τη διάγνωση του και να προσδοκούμε ότι σύντομα θα μπορούμε να το διαχειριζόμαστε ως χρόνια νόσο ακόμη και σε προχωρημένα στάδια.

Ο όρος «καρκίνος» περιλαμβάνει μια μεγάλη ομάδα νοσημάτων με διαφορετικά χαρακτηριστικά το καθένα, ανάλογα με το όργανο από το οποίο ξεκινάει η νόσος και από τον ιστολογικό τύπο (τη βιοψία). Το γενικό χαρακτηριστικό όλων των καρκίνων είναι η ιδιότητα των καρκινικών κυττάρων να πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, να παρακάμπτουν τη φυσική άμυνα του οργανισμού και να δημιουργούν όγκους. Σε ορισμένες περιπτωσεις τα καρκινικά κύτταρα προσβάλλουν διάφορα όργανα τους σώματος με μεταστάσεις, δηλαδή όγκους απομακρυσμένους από την αρχική εστία από την οποία ξεκίνησαν. Ο ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός των καρκινικών κυττάρων, η ανθεκτικότητά τους στις θεραπείες και η ικανότητά τους να «ξεγελούν» τα αμυντικά συστήματα του οργανισμού, ορίζουν αυτό που ονομάζεται «κακοήθεια», δηλαδή την κατάσταση στην οποία τα κύτταρα αυτά ζουν εις βάρος του οργανισμού από τον οποίον προέρχονται, με αποτέλεσμα τη σταδιακή φθορά του. Εάν δεν αντιμετωπιστεί με επιτυχία, ο καρκίνος σταδιακά επηρεάζει τη λειτουργία των συστημάτων του ανθρώπινου οργανισμού και μέσω διαφόρων επιπλοκών, οδηγεί στον θάνατο. Ευτυχώς η επιστήμη παρέχει πλέον πολλές δυνατότητες θεραπείας και αντιμετώπισης των περισσότερων μορφών καρκίνου, ώστε στις περισσότερες περιπτώσεις να επέρχεται πλήρης ίαση ή να καθίσταται ένα χρόνιο νόσημα.

Ο καρκίνος είναι μια μεγάλη ομάδα διαφορετικών νοσημάτων. Όσο διαφορετικά είναι τα κύτταρα σε κάθε όργανο του σώματος, τόσο διαφορετικά είναι και τα κύτταρα στις διάφορες μορφές καρκίνου. Ως αποτέλεσμα, κάθε μορφή καρκίνου χρειάζεται διαφορετική θεραπεία. Υπάρχουν κάποια κοινά στοιχεία, όπως το χειρουργείο, ορισμένες συστηματικές θεραπείες (π.χ. χημειοθεραπευτικά φάρμακα) και η ακτινοθεραπεία, όμως αυτοί οι όροι είναι πολύ γενικοί. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει σημαντική πρόοδος, με την εισαγωγή ειδικών – στοχευμένων θεραπειών που βασίζονται σε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (μεταλλάξεις) των καρκινικών κυττάρων και με την ανοσοθεραπεία, δηλαδή τη θεραπεία με ειδικά αντισώματα που σκοπό έχει την ενίσχυση της άμυνας του οργανισμού έναντι των καρκινικών κυττάρων. Το όνειρο της μίας θεραπείας για κάθε καρκίνο προς το παρόν φαίνεται να μην επιβεβαιώνεται. Ακόμη κι αν στο μέλλον διαλευκάνουμε όλα τα «κυτταρικά μυστικά» του κάθε καρκίνου, η μία και ενιαία θεραπεία δεν φαίνεται να είναι εφικτή. Σε κάθε περίπτωση η έρευνα κατευθύνεται προς εξατομικευμένες λύσεις και όχι προς ένα, μοναδικό και σωτήριο φάρμακο που θα αντιμετωπίζει όλες τις μορφές καρκίνου.

Όχι, ο καρκίνος δεν είναι μεταδοτικός, δε μεταδίδεται δηλαδή με την επαφή, τις τροφές ή τον αέρα. Η μόνη περίπτωση που μπορεί να μεταδοθεί ο καρκίνος είναι σε μεταμόσχευση ιστού ή οργάνου από δότη που είχε καρκίνο στο παρελθόν. Τότε, ο δέκτης μπορεί να έχει ελάχιστα πιο αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου στο μέλλον. Σε περιπτώσεις που ο καρκίνος έχει προκληθεί από ιούς (πχ ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων, ο ιός της ηπατίτιδας Β και C) ή βακτήρια (πχ ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού), ο ιός ή το βακτήριο μπορεί να μεταδοθούν, ενώ ο καρκίνος δεν είναι μεταδοτικός.

Τις περισσότερες φορές ο καρκίνος δεν είναι μια κληρονομική νόσος. Ένας όγκος προκαλείται από γονιδιακές αλλαγές (μεταλλάξεις), οι οποίες μόνο σε ένα ποσοστό 5-10% είναι κληρονομούμενες. Σε οικογένειες με κληρονομούμενες καρκινογόνες μεταλλάξεις, πολλά από τα μέλη μιας οικογένειας μπορεί να αναπτύξουν τον ίδιο τύπο καρκίνου. Εάν υπάρχουν γονίδια που προκαλούν καρκινογένεση, ο ογκολόγος μπορεί να προτείνει γενετικό έλεγχο. Ακολούθως μπορεί να προτείνει συχνό προληπτικό έλεγχο ή ακόμη και κάποια χειρουργική επέμβαση που θα μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Το υπόλοιπο 90-95% των καρκίνων προκαλλούνται από μεταλλάξεις που αποκτούνται κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου λόγω γήρατος ή περιβαλλοντικών παραγόντων όπως το κάπνισμα ή η ακτινοβολία. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και κανένα μέλος της οικογένειάς σας να μην έχει εμφανίσει καρκίνο, υπάρχει ακόμα ο κίνδυνος εμφάνισης κακοήθειας.

Κάθε όγκος είναι διαφορετικός και κάθε ασθενής είναι μοναδικός, για το λόγο αυτό θα πρέπει η θεραπευτική απόφαση να εξατομικεύεται. Ο ογκολόγος συνεργάζεται με άλλες ειδικότητες, στα πλαίσια ενός ογκολογικού συμβουλίου, ώστε να καθοριστεί η ιδανική θεραπεία του εκάστοτε ασθενούς. Οι δυνατότητες θεραπείας μπορεί να είναι τοπικές (χειρουργείο, ακτινοθεραπεία, στερεοτακτική ακτινοθεραπεία κλπ.), από το στόμα (χάπια) ή ενδοφλέβιες (ανοσοθεραπεία, βιολογικές θεραπείες, χημειοθεραπεία). Ο θεράπων ογκολόγος θα πρέπει να συζητά αναλυτικά με τον ασθενή, να του παρουσιάζει τις εναλλακτικές δυνατότητες, τις παρενέργειες και τα αποτελέσματα και να αποφασίζουν μαζί ποια θεραπεία ή συνηθέστερα ποιος συνδυασμός θεραπειών θα εφαρμοστεί.

Δεν υπάρχει καμία θεραπεία στην Ιατρική χωρίς παρενέργειες. Το τι παρενέργειες (τοξικότητα) θα εμφανίσει ένας ασθενής, εξαρτάται τόσο από τη γενική κατάσταση του όταν ξεκινάει την θεραπεία, από το είδος της θεραπείας (ανοσοθεραπεία, χημειοθεραπεία, βιολογικοί παράγοντες κλπ.) και από τα φάρμακα που θα χρησιμοποιηθούν, καθώς δεν έχουν όλα τις ίδιες ανεπιθύμητες ενέργειες. Όσον αφορά τη χημειοθεραπεία, οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες είναι η ναυτία, ο εμετός, η ανορεξία και οι διαταραχές των κενώσεων (δυσκοιλιότητα ή διάρροια). Οι περισσότερες από αυτές τις παρενέργειες συνήθως είναι ήπιες και παροδικές, ενώ αντιμετωπίζονται επιτυχώς με ειδική φαρμακευτική αγωγή. Μπορεί επίσης να εμφανιστεί απώλεια μαλλιών (αλωπεκία), αιματολογική τοξικότητα (δηλαδή μείωση του αιματοκρίτη, των λευκών αιμοσφαιρίων και των αιμοπεταλίων) και περιφερική νευροπάθεια, που εκδηλώνεται συνήθως με μουδιάσματα (αιμωδίες) των άνω και κάτω άκρων. Σπανιότερες και πιο σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες είναι η επιβάρυνση της ηπατικής ή της νεφρικής λειτουργίας και η αλλεργική αντίδραση κατά τη χορήγηση των χημειοθεραπευτικών φαρμάκων. Υπάρχουν ωστόσο πολλοί ασθενείς που δεν παρουσιάζουν καμία απολύτως παρενέργεια από τη χημειοθεραπεία. Μπορείτε να συζητήσετε με τον Ογκολόγο τις θεραπευτικές επιλογές που υπάρχουν και την πιθανότητα να εμφανίσετε κάποια από τις παρενέργειες. Αν η απώλεια μαλλιών είναι ένα σοβαρό για σας πρόβλημα, είναι δυνατόν σε κάποιες περιπτώσεις να επιλεγεί κάποιο σχήμα θεραπείας που δε θα προκαλεί αυτή την παρενέργεια. Αυτό που πρέπει να θυμάστε είναι πως η απώλεια των μαλλιών, αν και εφόσον εμφανιστεί, είναι παροδική και μετά το πέρας των θεραπειών το πρόβλημα αποκαθίσταται. Όσον αφορά την ανοσοθεραπεία, η διέγερση του ανοσοποιητικού συστήματος μπορεί να προκαλέσει κολίτιδα (που εκδηλώνεται με διάρροιες), θυρεοειδίτιδα, παγκρεατίτιδα, υποφυσίτιδα και άλλες διαταραχές αυτοάνοσου χαρακτήρα. Συνήθως προηγείται διαταραχή των αιματολογικών εξετάσεων και ακολουθεί η κλινική εκδήλωσή τους. Για τον λόγο αυτό προηγούνται πάντα εξετάσεις αίματος πριν από τη χορήγηση της θεραπείας. Όσον αφορά τις βιολογικές θεραπείες, ανάλογα με το είδος του φαρμάκου που θα χρησιμοποιηθεί, θα πρέπει να ελέγχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα η καρδιακή λειτουργία, η νεφρική λειτουργία η αρτηριακή πίεση κ.ά. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει η θεραπεία να αποφασίζεται από κοινού με τον ασθενή και τον γιατρό, να χορηγείται σε οργανωμένα ογκολογικά κέντρα, με συχνή παρακολούθηση του αρρώστου και με τη συμμετοχή γιατρών από πολλές ειδικότητες, ώστε να αντιμετωπίζονται με επιτυχία όλες οι παρενέργειες.

Οι ασθενείς που υποβάλλονται σε ενδοφλέβια θεραπεία, συμπεριλαμβανομένης και της χημειοθεραπείας, μπορούν εφόσον νιώθουν καλά να συνεχίσουν τις καθημερινές δραστηριότητες τους, ίσως με μικρότερη ένταση ώστε να μην κουράζονται. Οι επαφές με τους συγγενείς, τους οικείους και τους φίλους μπορούν άφοβα να συνεχιστούν. Αυτό που πρέπει να αποφεύγεται είναι η στενή συναναστροφή με ανθρώπους που έχουν κάποια ενεργό λοίμωξη (π.χ. ιογενή γαστρεντερίτιδα ή γρίπη). Γι’ αυτό η παραμονή σε κλειστούς χώρους με πολλούς ανθρώπους θα πρέπει να αποφεύγεται για το διάστημα που λαμβάνουν χημειοθεραπεία. Για την περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού SARS-CoV2 οι ανωτέρω οδηγίες διαφοροποιούνται και έχουν εκδοθεί ειδικές οδηγίες προστασίας των ασθενών με καρκίνο που υποβάλλονται σε θεραπεία. Θα πρέπει επιπλέον των γενικών μέτρων προστασίας όλου του πληθυσμού, να λαμβάνεται επιπλέον μέριμνα κοινωνικής αποστασιοποίησης ανάλογα με το είδος της θεραπείας. Απαιτείται συνεχής ενημέρωση και συζήτηση με τον θεράποντα Ογκολόγο.

Η επιλογή της θεραπείας που θα λάβει ένας ασθενής με καρκίνο εξαρτάται από τον ιστολογικό τύπο, το βιολογικό προφίλ του όγκου, το στάδιο της νόσου, καθώς και από ατομικούς παράγοντες όπως για παράδειγμα συνυπάρχοντα προβλήματα υγείας. Αρκετές φορές υπάρχουν περισσότερες από μια θεραπείες που είναι όλες αποδεκτές, αν και έχουν διαφορετική τοξικότητα. Τα τελευταία χρόνια λόγω της εύκολης πρόσβασης σε πληροφορίες μέσω του διαδίκτυού, οι ασθενείς είναι ενήμεροι για τις διαθέσιμες θεραπείες πριν ακόμη επισκεφτούν ιατρό και είναι λογικό να προβληματίζονται για την θεραπεία που πρέπει να λάβουν. Ο Ογκολόγος είναι ο μόνος που μπορεί να τους εξηγήσει αναλυτικά ποιες είναι οι διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές με βάση το είδος και το στάδιο του καρκίνου τους και να τους υποδείξει την καταλληλότερη σε κάθε περίπτωση. Βέβαια ακόμη και εάν πρόκειται για το ίδιο είδος και στάδιο όγκου και την ίδια θεραπεία, πάλι το αποτέλεσμα διαφοροποιείται από ασθενή σε ασθενή. Κατ’ αρχήν η συνέπεια στους κύκλους και στις δόσεις της θεραπείας δεν είναι πάντα η ίδια λόγω της τοξικότητας. Ακολούθως η ανταπόκριση κάθε ασθενή είναι διαφορετική. Τόσο ο ασθενής όσο και ο γιατρός θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι για το ενδεχόμενο αποτυχίας κάποιας θεραπείας και για αλλαγή της σε κάποια αποτελεσματικότερη.

Δεν υπάρχει ηλικιακό όριο για να λάβει ένας ασθενής με καρκίνο θεραπεία, συμπεριλαμβανομένης και της χημειοθεραπείας. Μάλιστα, πολλοί ηλικιωμένοι ασθενείς ωφελούνται από τη χημειοθεραπεία όσο και οι νεότεροι ασθενείς. Η θεραπευτική όμως προσέγγιση στου ηλικιωμένους μπορεί να αλλάξει εάν συνυπάρχουν άλλοι παράγοντες, όπως συνοδά προβλημάτα υγείας. Δεν είναι περιττή επανάληψη να τονίσουμε ότι η θεραπεία θα πρέπει να εξατομικεύεται για κάθε ασθενή. Η γενική του κατάσταση, τα συνοδά προβλήματα υγείας, το περιβάλλον υποστήριξης και παρακολούθησης και η συμμόρφωση με τις ιατρικές οδηγίες θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν όταν αποφασίζεται μια θεραπεία.

Μερικοί ασθενείς συνδέουν τις πιθανές παρενέργειες της θεραπείας (συμπεριλαμβανομένης και της χημειοθεραπείας) με την αποτελεσματικότητα της: όσο πιο τοξική είναι τόσο μεγαλύτερο αποτέλεσμα περιμένουν. Αυτό είναι λάθος, δεν υπάρχει καμία συσχέτιση μεταξύ τοξικότητας και αποτελεσματικότητας. Ο ασθενής δε θα πρέπει να υπομένει καμία παρενέργεια. Θα πρέπει να την αναφέρει στον γιατρό του και να αντιμετωπίζεται, όσο αυτό είναι δυνατό. Ο Ογκολόγος αξιολογεί την αποτελεσματικότητα και ανεκτικότητα της θεραπείας σε κάθε επίσκεψη, με βάση την κλινική εξέταση και τις εργαστηριακές εξετάσεις. Επίσης μετά από έναν κύκλο θεραπειών γίνεται αξιολόγηση με απεικονιστικές εξετάσεις (αξονικές τομογραφίες, μαγνητικές τομογραφίες, PET-CT κλπ.).

Η συνέχιση μιας θεραπείας εξαρτάται από την αποτελεσματικότητά της, η οποία πρέπει να αξιολογείται σε τακτά χρονικά διαστήματα (συνήθως κάθε τρεις μήνες). Σημαντικό ρόλο παίζει και η καλή ανοχή στη θεραπεία. Βέβαια ανάλογα με το είδος της θεραπείας υπάρχει συγκεκριμένος αριθμός maximum θεραπειών. Μη διστάζετε να συζητάτε τη διάρκεια της θεραπείας όπως και κάθε άλλη απορία σας με τον θεράποντα ογκολόγο σας.